Ślad trasy w pliku GPX
Pasym (0,0 km) – Rudziska Pasymskie (4,9 km) – Purda (12,1 km) – Pajtuński Młyn (16,3 km) – Purda (19,5 km) – Krzywonoga (26,9 km) – Michałki (30,4 km) – Pasym (35,2 km)
Ciekawa 35-kilometrowa pętla oznaczona kolorem żółtym, prowadząca przez gminy Pasym i Purda – pograniczne tereny Warmii i Mazur. Idealna na kilkugodzinną wycieczkę dla miłośników dwóch kółek, ceniących sobie malownicze krajobrazy, pośród których można znaleźć perełki architektury i unikalne atrakcje turystyczne. Nie jest to na pewno propozycja dla rodzin z dziećmi, chyba że najmłodsi zdążyli już zdobyć pewne doświadczenie i mają dobrą kondycję.
Wycieczkę rozpoczynamy na rynku jednego z najstarszych miast Mazur – Pasymia. Stąd jedziemy w kierunku północno‑wschodnim ul. ks. Barczewskiego, która przechodzi w ul. Kościuszki i stanowi wyjazd na Dźwierzuty. Po ok. 900 m, przy białej tablicy oznaczającej koniec miejscowości, skręcamy w lewo w ul. Spacerową i jedziemy wzdłuż wschodniego brzegu niezwykłego jeziora Kalwa, początkowo przez pola, później przez lasy.
Po kolejnych ok. 5 km, na rozjeździe w Rudziskach Pasymskich, droga asfaltowa przechodzi w szutrową. Jedziemy w prawo i po ok. 300 m docieramy do zarastających lasem ruin dawnego Uniwersytetu Ludowego, położonych po lewej stronie szlaku. Za Rudziskami jedziemy nieutwardzonymi drogami przez las liściasty, przeważnie bukowy, co jakiś czas pokonując długie podjazdy, drogą malowniczo wcinającą się głęboko we wzgórza. Na dwóch pierwszych rozjazdach trzymamy się lewej strony, później przejeżdżamy prosto przez skrzyżowanie, na następnym jedziemy w prawo, a na kolejnym w lewo. W tym miejscu widzimy spore rynnowe jezioro Serwent.
Na drodze napotykamy kilka znaczących podjazdów i zjazdów, a po jej obu stronach widzimy bagienka i oczka wodne. Lasy są użytkowane gospodarczo, toteż otoczenie stale się zmienia, mijamy stare drzewostany, młodniki i zręby. Na leśnym odcinku drogi z rzadka pojawiającym się znakom żółtego szlaku towarzyszą znaki szlaku zielonego. Po wyjeździe z lasu skręcamy w prawo, w szerszą drogę wiodącą do Purdy. Najpierw jedziemy po nawierzchni z kostki, która po ok. 1,5 km przechodzi w asfalt. Z centrum wsi jedziemy 200–300 m w kierunku Barczewa, potem odbijamy w lewo, w brukowaną drogę na Pajtuński Młyn. Droga o zmiennej nawierzchni – brukowej, szutrowej i nieutwardzonej – prowadzi najpierw przez pola, później lasem, z którego wyjeżdżając, trafiamy wprost do pięknego młyna. Tutaj pętla szlaku zawraca do Purdy, wiodąc przez wieś Pajtuny. Nawierzchnia jest zmienna podobnie jak wcześniej. Kilkukilometrową pętlę Purda – Pajtuński Młyn możemy pokonać równie dobrze w odwrotnym kierunku.
Zmierzając szlakiem dalej, w Purdzie kierujemy się na południowy zachód, w stronę Krzywonogi. Z głównej drogi skręcamy w prawo, mijając po prawej stronie zabytkowy kościół. Kiepskiej jakości asfalt szybko się kończy, przechodząc w drogę szutrową. Na rozjeździe przed lasem jedziemy w lewo. Przez las prowadzi nieutwardzona droga z kilkoma podjazdami i zjazdami. Aby się nie zgubić, trzeba jechać prosto i nie skręcać. Gdy szlak dotrze do torów kolejowych, dojeżdżamy do asfaltu. Jedziemy w lewo, nie przecinając torów, do miejscowości Krzywonoga. Tam trzymamy się głównej drogi, która w centrum wsi skręca w prawo na Michałki, położone na zachodnim brzegu jeziora Kalwa. Jezioro widać z drogi, niestety zabudowane i ogrodzone działki utrudniają dostęp do niego.
Z Michałków drogą asfaltową dojeżdżamy do Tylkowa, gdzie skręcamy w lewo, w drogę krajową DK53 na odcinku Olsztyn–Szczytno. Po pokonaniu ok. 100 m zjeżdżamy z niej w lewo w ul. Polną, która przechodzi w ul. Dworcową. Ścieżką rowerową z kostki brukowej dojeżdżamy do centrum Pasymia. Gdy ścieżka się kończy, kontynuujemy jazdę ulicami. Na rozjeździe, z którego widać już zabytki miasta, skręcamy w lewo i po kilku chwilach jesteśmy na rynku. Jeśli ktoś ma ochotę, może trochę wcześniej skręcić z ul. Polnej w lewo, w ul. Ostrów, i obok cmentarza w Pasymiu dojechać do kąpieliska miejskiego nad jeziorem Kalwa.
Walka o zachowanie polskości
Purda była jednym z większych ośrodków polskiego ruchu narodowego na Warmii. Ks. Józef Osiński wraz z organistą Pawłem Ciecierskim w 1863 r. przez kilka miesięcy dawali schronienie polskim powstańcom. U schyłku tzw. Kulturkampfu władze pruskie usunęły ze wsi proboszcza, a germanizacja przybierała na sile z każdym kolejnym rokiem. W pierwszych latach XX w. w miejscowej szkole uczono wyłącznie po niemiecku, a za każde słowo wypowiedziane po polsku dzieci były bite przez nauczyciela.
Pasym leży przy drodze krajowej DK53 Olsztyn–Ostrołęka. W odległości 3 km od centrum miasteczka znajduje się stacja kolejowa Pasym, leżąca na trasie Olsztyn–Szczytno.
Pasym
Pasym, liczący obecnie ok. 2500 mieszkańców, to jedno z najstarszych mazurskich miast. Prawa miejskie uzyskał w 1386 r. (utraciwszy je po II wojnie światowej, odzyskał je w 1997 r.). O kilkusetletniej historii miasteczka świadczą liczne zabytki. Do najstarszych należą fragmenty średniowiecznych murów obronnych z II połowy XV w. i kościół – obecnie ewangelicko‑augsburski – z końca XIV w. Na cenne wyposażenie świątyni składają się m.in.: późnomanierystyczny ołtarz z 1673 r., polichromowany i wyzłocony w 1714 r., ambona z 1680 r., prospekt organowy z 1705 r. z warsztatu organmistrza Josue Mosengela z Królewca, ławy gotyckie z XV w. i manierystyczne z XVII w. Ciekawym zabytkiem jest również zlokalizowany pośrodku rynku ratusz, wzorowany na zamku w Babelsbergu, wzniesiony w 1855 r. w stylu angielskiego neogotyku. Inne charakterystyczne zabytkowe budowle miasteczka to neogotycki kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z końca XIX w. oraz stojąca w parku miejskim wieża ciśnień z lat 1910–1911. W wąskich uliczkach Pasymia, nadjeziornych plenerach i położonym w połowie szlaku Pajtuńskim Młynie kręcono plenerowe sceny do popularnych seriali telewizyjnych „Dom nad rozlewiskiem” i „Miłość nad rozlewiskiem”. Poza tym w Pasymiu i okolicach powstały zdjęcia do kilkunastu filmów fabularnych polskich (m.in. „Cztery noce z Anną”, „Róża”) i zagranicznych.
Jezioro Kalwa
Jezioro ma 562 ha powierzchni, ok. 6 km długości i nietypowy kształt dwóch wąskich rynien biegnących z południa na północ, połączonych na północy łącznikiem. Charakteryzuje się bardzo poszarpaną linią brzegową pełną zatok, półwyspów i przewężeń. Największa z zatok wcina się w ląd od strony zachodniej. Półwysep pomiędzy rynnami ma kilka kilometrów długości i obfituje w punkty widokowe. Ze względu na bardzo urozmaiconą linię brzegową świetnie nadaje się do uprawiania wędkarstwa. Atrakcyjne dla wędkarzy są również wyspy – jest ich osiem i mają łączną powierzchnię 6,4 ha. Połączenie z innymi niewielkimi jeziorami daje zaś możliwość organizowania spływów kajakowych.
Rudziska Pasymskie
W okresie międzywojennym w Rudziskach Pasymskich nad jeziorem Kalwa funkcjonował duży kompleks turystyczny. W 1927 r. zbudowano tutaj piękny pensjonat. Wkrótce Rudziska połączono nową szosą z Pasymiem. Pomiędzy 1946 a 1960 r. w kompleksie działał Mazurski Uniwersytet Ludowy, gdzie z inicjatywy działacza Karola Małłka lokalna ludność poznawała historię i kulturę Polski, a także uczyła się różnych przedmiotów praktycznych. Kształcenie ukończyło 310 osób, Mazurów i Warmiaków. Wśród absolwentów było też kilku Ślązaków. Potem obiekt pełnił funkcje wypoczynkowe. Od kiedy spalił się w 1987 r., pozostaje w ruinie.
Skocznia narciarska i tor saneczkowy
W 1932 r. obok pensjonatu wybudowano skocznię narciarską i tor saneczkowy. Obiekty te służyły m.in. kadrze Niemiec w przygotowaniach do zimowych igrzysk olimpijskich.
Purda
Najważniejszym zabytkiem wsi jest kościół pw. św. Michała Archanioła. Został zbudowany w 1503 r. z cegły i kamienia polnego, ma charakterystyczną drewnianą wieżę ze ścianami zwężającymi się ku górze. Ołtarz kościoła datowany jest na XVII w., duże wrażenie robią drewniane ławki z XVI w.
Pajtuński Młyn
Osada położona w bardzo malowniczym miejscu nad rzeką Kośną. Jej historia sięga średniowiecza, a obecny budynek młyna powstał na początku XX w. Na podwórzu stoi najstarsza na Warmii figura z piaskowca przedstawiająca Chrystusa Sędziego. Stoi w tym miejscu od 1791 r., ale na pewno jest o wiele starsza. Obecnie w Pajtuńskim Młynie działa gospodarstwo agroturystyczne ze stadniną koni, oferujące wstępną naukę jazdy, jazdy stacjonarne i wielodniowe rajdy po Warmii i Mazurach.
Rzeka Kośna
Rzeka liczy ok. 13 km długości i ze względu na powolny nurt i urokliwe, naturalne krajobrazy doskonale nadaje się na jednodniowe, rodzinne spływy kajakowe. Rzeka wypływa z jeziora Kośno, objętego granicami rezerwatu przyrody, będącego ostoją ptaków wodnych i drapieżnych. Rzeka płynie wśród lasów i łąk. Kośna kończy się, przechodząc w kanał Kiermas, którym można kontynuować spływ w dwóch kierunkach: do Klewek (dalej pod prąd Kanałem Wiktorii) lub do Barczewa (ok. 16 km), przepływając po drodze przez kilka malowniczych jezior. Na dopłynięcie z Barczewa do Olsztyna (rzekami Pisą Warmińską i Wadągiem) należy przeznaczyć dodatkowo jeden-dwa dni. Warto dodać, że jezioro, z którego wypływa Kośna, leży na historycznej granicy pomiędzy Warmią a Mazurami.
Stanowisko archeologiczne grupy olsztyńskiej
Wcinający się na kilka kilometrów w jezioro Kalwa półwysep, u nasady którego leży Pasym, był świetnym, strategicznym miejscem na założenie osady. Najstarsze ślady grodziska pochodzą z VI–VIII w. Zostało ono przypisane do kultury tzw. grupy olsztyńskiej. Materialne pozostałości po tutejszych mieszkańcach to m.in. ceramika, kości zwierzęce i nasiona roślin. Jednym z najcenniejszych znalezisk jest obrotowy scyzoryk z dwoma ostrzami, datowany na VIII–IX w. Podobne scyzoryki z tego okresu znajdowano we Fryzji, na Wyspach Brytyjskich i w Norwegii.
Punkty informacji turystycznej
- Wojewódzkie Centrum Informacji Turystycznej w Olsztynie
ul. Staromiejska 1, 10-017 Olsztyn
tel. +48 89 535 35 65
e-mail: info@mazurytravel.com.pl
www.mazury.travel - Punkt informacji turystycznej w Pasymiu
ul. Krótka, 12-130 Pasym, czynny sezonowo w lipcu i sierpniu od wtorku do soboty
w godz. 10.00-17.00
