Ślad trasy w pliku GPX
Ruciane-Nida (0,0 km) · Śluza Guzianka (0,5 km) · Wejsuny (4,4 km) · Onufryjewo (6,8 km) · Wierzba – przeprawa promowa (13,9 km) · Mikołajki (18,6 km) · Iznota (24,5 km) · Wygryny (31,4 km) · Ruciane-Nida (34,6 km)
Pętla Bełdany została wytyczona w Puszczy Piskiej, jednym z największych kompleksów leśnych w Polsce. Na trasie znajdują się również malownicze mazurskie wsie oraz dwa znane ośrodki turystyczne: Mikołajki i Ruciane- -Nida. Niewątpliwą atrakcją mijanych okolic jest teren hodowli konika polskiego. Zwierzęta są łagodne i często można je tu spotkać.
Na wycieczkę wyruszamy z centrum Rucianego-Nidy. Najpierw kierujemy się ulicą Dworcową na Wejsuny, następnie skręcamy w ulicę Mazurską. Mijamy pozostałości wyjątkowego w skali regionu zabytku techniki – tartaku Richarda Andersa. Docieramy do zbiegu ulicy Cichej z ulicą Guzianka. Tu pojawia się oznakowanie szlaku.
Jedziemy dalej na północ, mijając śluzy Guzianka I i II, łączące jeziora Bełdany i Guzianka Mała. Różnica poziomu wody między akwenami wynosi 2 m. Pierwsza, drewniana śluza powstała tu w 1879 r. Po 20 latach jej komorę wymurowano z cegieł i kamieni. By usprawnić komunikację wodną, bo wiodącym tędy szlakiem w sezonie żeglugowym przepływa do 15 tys. jednostek, w 2020 r. oddano do użytku śluzę Guzianka II. W sąsiedztwie śluz zachował się pochodzący z początku XX w. bunkier wieżowy ze stanowiskami karabinów maszynowych, stanowiący element fortyfikacji Pozycji Jezior Mazurskich.
Do Wejsun jedziemy przez las szosą asfaltową. We wsi, przy szkole podstawowej znajduje się ogólnodostępna piaszczysta plaża z pomostem nad jeziorem Wejsunek.
Wejsuny to dawna wieś rybacka, a obecnie miejscowość turystyczna. Zachowały się tu liczne chaty drewniane z XIX w. Największą atrakcją jest Izba Regionalna założona w latach 70. XX w. Zgromadzono w niej wyroby mazurskiego rękodzieła, pochodzące głównie z XIX w. Ważnym zabytkiem miejscowości jest położony niedaleko od trasy neogotycki kościół ewangelicki z 1898 r. Obok świątyni stoi pomnik upamiętniający poległych w I wojnie światowej.
Kierując się oznakowaniem szlaku, w centrum wsi skręcamy w lewo. Jadąc dalej, mijamy po prawej stronie rezerwat przyrody Jezioro Warnołty. Mimo że jest położony niedaleko szlaku, z trasy prawie go nie widać. Jezioro jest płytkie i w znacznej części zarośnięte roślinnością wodną, z rozległymi podwodnymi łąkami. Nadbrzeżne szuwary są dogodnym miejscem bytowania licznych gatunków ptaków wodnych. Rezerwat chroni rzadkie gatunki roślinności torfowej i bagiennej.
Mijamy wieś Onufryjewo po lewej stronie. To pierwsza miejscowość założona przez filiponów, którzy należeli do prawosławnych staroobrzędowców. Byli prześladowani w Rosji i dlatego w XIX w. zaczęli się osiedlać w Prusach Wschodnich. Nazwa osady pochodzi od Onufrego Jakoblewa, przywódcy społeczności, który ją tu sprowadził.
Wjeżdżając w las, docieramy do bramy prowadzącej na teren Stacji Badawczej PAN w Popielnie. Za bramą rozciąga się obszar hodowli konika polskiego. Kilka metrów pokonujemy nawierzchnią z ruchomych rolek. Jest to zabezpieczenie, by zwierzęta nie wychodziły poza wyznaczony teren.
Zanim po pokonaniu ok. 6 km przez las dotrzemy do promu w Wierzbie, możemy jeszcze zjechać z trasy do Popielna (2 km na wschód). Z drogi asfaltowej, która prowadzi do miejscowości, rozciąga się wspaniały widok na pagórkowatą okolicę. W Popielnie znajdują się niewielka plaża i port jachtowy nad jeziorem Śniardwy – to dobre miejsce do odpoczynku. W okresie letnim na szlaku można spotkać spacerujące koniki polskie, hodowane w tutejszej Stacji Badawczej PAN. Zwierzęta są przyzwyczajone do obecności turystów.
Wracamy na trasę i kierujemy się do Wierzby. Tutejsza przeprawa promowa przez jezioro Bełdany (360 m długości) stanowi niewątpliwą atrakcję turystyczną. To też jedyny prom na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich.
Początkowy odcinek trasy po drugiej stronie jeziora może być miejscami piaszczysty. Po prawej stronie zobaczymy niewielki cmentarz leśny należący do pobliskiego Kulinowa oraz leśniczówkę Śniardwy. Zanim dotrzemy do pierwszych zabudowań Mikołajek, miniemy jeszcze głaz z napisem „Miłosz”, który upamiętnia miejsce śmierci młodego człowieka o tym imieniu.
Skręcamy w lewo, w kierunku Iznoty (w tym miejscu możemy zjechać z trasy i wydłużyć wycieczkę, aby zwiedzić Mikołajki. Szlakiem jedziemy dalej 5,5 km dobrym szutrem przez Puszczę Piską. Docieramy do drogi asfaltowej i przejeżdżamy przez most na rzece Krutyni. Przed mostem, po prawej stronie są bar i plac do wodowania kajaków.
Iznota to wieś osnuta legendami o pruskich bogach i wodzach. Znajduje się tu ośrodek wypoczynkowy i park rozrywki Galindia.
Za Iznotą pokonujemy kolejny długi odcinek przez puszczę. Szutrowa droga o dobrej nawierzchni prowadzi nas do Wygryn. Po drodze mijamy niewielkie, ale bardzo malownicze leśne jeziora oraz miejscowość Kamień z ośrodkiem wypoczynkowym, ładnie położonym nad Bełdanami (można tu zaplanować przerwę). Warto też zwrócić uwagę na stojącą przy trasie urokliwą kapliczkę, która znalazła się w napisach końcowych filmu „Pan Tadeusz” Andrzeja Wajdy.
W Wygrynach przejeżdżamy przez most na rzece Nidce, następnie mijamy zabudowania wsi, wśród nich charakterystyczne mazurskie domy z czerwonej cegły, pochodzące z XIX w., oraz budynek dawnej szkoły.
Ostatni, liczący prawie 3 km odcinek trasy prowadzi przez las do Rucianego-Nidy. Przed zamknięciem pętli, po lewej stronie, mijamy jeszcze stojący niedaleko drogi bunkier, należący do Pozycji Jezior Mazurskich. Znajdują się przy nim tablice informacyjne.
Szlak oznakowany kolorem czerwonym. Uwaga! Na trasie znajduje się przeprawa promowa w Wierzbie, która funkcjonuje od czerwca do września. Szlak w formie pętli jest dostępny tylko w tym okresie. Przed Wierzbą warto zjechać z trasy, by odwiedzić Stację Badawczą PAN w Popielnie z Muzeum Przyrodniczym oraz ośrodkiem hodowli konika polskiego, a przy okazji odpocząć nad największym polskim jeziorem – Śniardwami.
Ruciane-Nida leży na jednej z dwóch linii kolejowych łączących Olsztyn z Ełkiem. Zatrzymują się tu pociągi regionalne oraz kilka pociągów dalekobieżnych.
Połączenie drogowe zapewnia droga krajowa nr 58 prowadząca z Olsztynka m.in. przez Szczytno, Ruciane-Nidę i Pisz.
Mikołajki
Mikołajki często są nazywane Perłą Mazur i Wenecją Północy. Mimo że jest to niewielkie miasteczko, z 4 tys. mieszkańców, stanowi jeden z głównych ośrodków turystycznych regionu. W gminie mamy do wyboru aż 8 tys. miejsc noclegowych! Mikołajki leżą na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich, w jego najwęższym miejscu, czyli na przesmyku łączącym jeziora Mikołajskie i Tałty. Krzyżują się tu szlaki żeglowne z Giżycka i Rynu do Rucianego-Nidy i Pisza.
Pierwsza informacja z wymienioną nazwą wsi Niklasdorf pochodzi z 1444 r. Nazwa wywodzi się od św. Mikołaja, opiekuna żeglarzy i przejść wodnych. Od średniowiecza do XIX stulecia była to osada rybacka. Jej mieszkańcy zajmowali się rybołówstwem, tkactwem, wyrębem i spławianiem drewna.
Najważniejszym zabytkiem miasta jest kościół ewangelicki z XIX w. z wysoką i smukłą wieżą zegarową. Jego wnętrze cechuje, jak na świątynie protestanckie przystało, prostota i elegancja. Zwiedzając kościół, warto zwrócić uwagę na portrety miejscowych pastorów: Andrzeja Kowalewskiego i Alberta Pescaroviusa, który przez 71 lat sprawował funkcję proboszcza, a zmarł w 106. roku życia. Przy kościele znajduje się Muzeum Reformacji Polskiej. Zgromadzone tu starodruki przypominają o wierze dawnych Mazurów. Ośrodek popularyzuje również wiedzę o sławnych Polakach, którzy byli protestantami. Miłośnicy sportów zimowych mogą w nim zobaczyć narty podarowane przez Adama Małysza oraz Piotra Żyłę.
Na placu Wolności – głównym placu miasta, pełniącym funkcję rynku – stoi fontanna z Królem Sielaw. Otaczające plac kamienice reprezentują różne style architektoniczne. Najbardziej okazałym budynkiem jest dawny ratusz z 1888 r. (obecnie hotel).
Ciekawy zabytek stanowi kirkut znajdujący się przy ulicy Dybowskiej, który powstał w 1881 r. To jedna z nielicznych zachowanych nekropolii żydowskich na Mazurach. Do naszych czasów przetrwało kilkadziesiąt nagrobków z napisami w językach hebrajskim i niemieckim.
Mniej znanymi, lecz także interesującymi obiektami są dwa bunkry (dwukondygnacyjne blockhausy) zbudowane przed I wojną światową, które chroniły most (obecnie przeznaczony dla ruchu pieszego). Należą one do systemu fortyfikacji nazwanego Pozycją Jezior Mazurskich. Miały zabezpieczać przejścia na zachodni brzeg przed atakiem ze wschodu.
W Mikołajkach znajduje się również Stacja Hydrologiczno-Meteorologiczna Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, która jako pierwsza zarejestrowała skażenie promieniotwórcze po awarii reaktora w Czarnobylu w 1986 r. Stacja zajmuje się pomiarami synoptycznymi i radiologicznymi oraz prowadzi badania nad promieniowaniem słonecznym.
Po przeciwnej stronie Jeziora Mikołajskiego mieści się Stacja Badawcza Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN, prowadząca działalność naukowo-badawczą z zakresu hydrobiologii, a także organizująca warsztaty edukacyjne adresowane do szerokiego grona odbiorców.
Turystów przyciąga słynna mikołajska promenada – deptak o długości 1,3 km, a przy tym najdłuższe nabrzeże do cumowania na Mazurach. W 2021 r. promenada została zmodernizowana i poszerzona. Jedną z głównych atrakcji miasta jest rejs statkiem pasażerskim, a najbardziej popularną trasą – wycieczka na jezioro Śniardwy. W sezonie letnim można zobaczyć kołyszącego się przy moście drogowym Króla Sielaw – metalowa ryba o długości ok. 2 m nawiązuje do legendy o powstaniu herbu Mikołajek. Najlepszy punkt widokowy stanowi wieża kościoła św. Mikołaja, udostępniana turystom podczas wakacji. Można z niej zobaczyć nie tylko miasto, ale także największe jezioro w Polsce – Śniardwy.
Rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno
Najrozleglejszy w Europie ścisły rezerwat ornitologiczny (ok. 710 ha powierzchni), który chroni jedną z największych ostoi łabędzia niemego. Latem i jesienią przebywają tu setki przedstawicieli tego gatunku. W rezerwacie zaobserwowano łącznie ponad 175 gatunków ptaków, w tym 95 gniazdujących. Zobaczyć tu można m.in. bielika, błotniaka stawowego, czaplę siwą, kormorana, rybitwę czarną, a na wodzie łyski, perkozy oraz kaczki płaskonose i rożeńce. W 1977 r. jezioro zostało uznane przez UNESCO za rezerwat biosfery, a w 1978 r. wpisano je na listę międzynarodowych rezerwatów konwencji RAMSAR, chroniącej obszary podmokłe. Wokół akwenu ustawiono trzy wieże widokowe do obserwacji ptactwa wodno-błotnego.
Ruciane-Nida
Miasto otoczone Puszczą Piską, usytuowane nad jeziorami Nidzkim i Guzianka Wielka, na szlaku Wielkich Jezior Mazurskich. Przepływa przez nie rzeka Nidka. Już po I wojnie światowej był to ważny punkt na turystycznej mapie Prus Wschodnich. Dzięki położeniu na szlaku żeglugowym również obecnie jest to miejsce często odwiedzane przez turystów.
Połączenie miasta i Jeziora Nidzkiego z resztą szlaku Wielkich Jezior Mazurskich stanowi zabytkowa śluza Guzianka (obecnie Guzianka I), wybudowana w 1879 r. i nadal czynna. Niektóre źródła podają, że drewniana śluza komorowa w Guziance istniała już w 1775 r. Byłabywięc zapewne podobna do swoich „rówieśniczek” na kanałach Tałckim i Łuczańskim.
Dawniej istniały dwie odrębne osady, założone w XVII w.: Ruciane i Nida. Dopiero w 1966 r. połączyły się w jedno miasteczko.
Wieś Ruciane nad jeziorem Guzianka Wielka zaczęła się intensywnie rozwijać ok. 1900 r., gdy Richard Anders rozpoczął tu rozbudowę tartaku.
Do 1945 r. był to jeden z największych i najbardziej nowoczesnych tartaków w Niemczech. Niestety zabytkowy kompleks popadł w ruinę. Do dzisiaj zachowały się: hala traków, kotłownia, warsztat, kuźnia, stolarnia, wieża ciśnień, stajnia, wozownia, magazyny oraz budynek administracyjny. W sąsiedztwie zakładu, przy ulicy Dworcowej, znajduje się willa Richarda Andersa, należąca wówczas do tego przedsiębiorcy, a przy ulicy Mazurskiej – dom jego syna Georga Andersa.
Teren tartaku został przejęty przez gminę, która planuje jego rewitalizację. Mają tu powstać promenada z portem jachtowym, strefa obsługi turystyki wodnej, pieszej i rowerowej na trasie Mazurskiej Pętli Rowerowej oraz strefy wypoczynku nad wodą.
O ścisłym związku miejscowości z Puszczą Piską świadczą nie tylko pozostałości przemysłu tartacznego, ale też wyłuszczarnia nasion, która znajduje się przy drodze wyjazdowej wiodącej w kierunku Pisza. Została zbudowana w latach 1890–1892 i była największym tego typu obiektem w Prusach Wschodnich (obecnie jest największym drewnianym budynkiem w województwie). Wyłuszczarnia działa do dzisiaj i dostarcza nasion z szyszek sosnowych. W ciągu jednej doby z 2700 kg szyszek pozyskuje się tu 30 kg nasion.
Przy ulicy Słowiańskiej położona jest tzw. Borejszówka – drewniany dom z lat 50. XX w., z dachem w kształcie odwróconej łodzi. Mieszkał w nim działacz komunistyczny, publicysta i wydawca Jerzy Borejsza, który rozsławił to miejsce, przyjmując w nim znane osoby, m.in. Józefa Cyrankiewicza i chilijskiego poetę Pabla Nerudę.
W miasteczku znajdują się dwa pomniki przyrody: ponaddwustuletnia sosna przy alei Wczasów i ponadtrzystuletni dąb przy ulicy Dworcowej. Jest tu także zabytkowy cmentarz, ładnie położony w lesie przy ulicy Cichej.
Zachował się również zabytkowy kompleks fortyfikacji z przełomu XIX i XX w., część Pozycji Jezior Mazurskich zwana Węzłem Obronnym Ruciane. Głównymi punktami obrony były: Grupa Kula przy moście Kula, Grupa Szymonka, Grupa Zielony Gaj, Grupa Mikołajki, Grupa Guzianka oraz Grupa Ruciane-Nida. Łącznie wybudowano prawie 30 obiektów. Do ciekawostek należą wybetonowane otwarte stanowiska ogniowe dla cekaemów i artylerii. Broń maszynowa była wtedy traktowana jako eksperymentalna. Do 1902 r. w Rucianem i Guziance wybudowano trzy betonowe wieże ze stanowiskami cekaemów. Jedna z nich, zbudowana w 1900 r., znajduje się bezpośrednio przy śluzie Guzianka I. W sezonie letnim można ją zwiedzać. Dwie kolejne wieże zobaczymy przy mostach drogowym i kolejowym na Kanale Nidzkim.
Popielno
W miejscowości położonej na Półwyspie Popielniańskim znajduje się Stacja Badawcza Polskiej Akademii Nauk, zajmująca się hodowlą i zachowaniem rasy koników polskich, wywodzących się bezpośrednio od już wymarłych leśnych koni, tarpanów, które kiedyś żyły na terenie dzisiejszej Polski. W stacji możemy zobaczyć również bobry europejskie oraz ssaki jeleniowate. Jedną z atrakcji jest też Muzeum Przyrodnicze, w którym znalazły się nie tylko eksponaty związane z działalnością i historią stacji, ale także kolekcja dawnych bryczek, powozów i sań.
Galindia
Galindia to nazwa ośrodka wypoczynkowego z położonym przy nim parkiem rozrywki. Kompleks nawiązuje do kultury i zwyczajów Galindów, plemienia bałtyjskiego, które do ok. XII w. zamieszkiwało tereny dzisiejszych Mazur. Na turystów czekają tu niezwykłe atrakcje: kolacje w pieczarach, wyprawy łodziami, rytualny krąg kamienny, lochy demonów, labirynt oraz opowieści o historii dawnych mieszkańców tych ziem.
Punkty Informacji Turystycznej
Informacja Turystyczna w Rucianem-Nidzie
ul. Dworcowa 14, 12-220 Ruciane-Nida, tel. +48 87 423 19 89,
cit@ruciane-nida.pl, www.ruciane-nida.pl
Informacja Turystyczna w Mikołajkach
pl. Wolności 7, 11-730 Mikołajki, tel. +48 87 421 68 50,
it@mikolajki.pl, https://mikolajki.eu
