Ślad trasy w pliku GPX
Ełk (0,0 km) – Mrozy Wielkie (6,2 km) – Sordachy (11,1 km) – Koziki (13,4 km) – Giże (15,6 km) – Brodowo (17,0 km) – Laski Małe (19,1 km) – Sypitki (21,0 km) – Makosieje ( 23,6 km) – Łoje (26,5 km) – Laski Wielkie (28,9 km) – Sędki (31,2 km) – Szeligi (41,1 km) – Ełk (45,4 km)
Stosunkowo łatwa trasa, licząca 45 km, gwarantująca ciekawą całodzienną wycieczkę. Największą atrakcją trasy jest jej punkt początkowy i końcowy, czyli niezwykle malownicze miasto Ełk (zob. s. 36), w którym znajdziemy kilka interesujących zabytków i liczne tereny rekreacyjne. To z niego pętla prowadzi wokół jednego z największych jezior Pojezierza Ełckiego – Selmętu Wielkiego, przez miejsca naznaczone historią życia dawnych mieszkańców oraz toczonych tu wojen. Oznakowanie trasy w Ełku jest zielone, wokół jeziora – czerwone.
Wycieczkę rozpoczynamy na plaży miejskiej w Ełku, w pobliżu ujścia rzeki Ełk do Jeziora Ełckiego. Wzdłuż brzegu jeziora biegnie promenada spacerowa z bitumiczną ścieżką rowerową, oznakowaną kolorem zielonym. Jedziemy w kierunku południowym, oddalając się od centrum miasta i ruin zamku. Po 1 km nawierzchnia ścieżki zmienia się na kostkę brukową. Na skarpie brzegowej stoi ambona widokowa, na którą warto się wspiąć, aby zobaczyć Jezioro Ełckie w pełnej krasie. Na krańcu jeziora, w miejscu, gdzie dochodzi do niego droga krajowa DK65 z Białegostoku do Gołdapi, znajduje się mały tarasik, często zajęty przez wędkarzy. Ok. 250 m dalej zjeżdżamy w lewo i przechodzimy w poprzek drogi krajowej.
Dalej jedziemy drogą asfaltową na wschód, w stronę wsi Mrozy Wielkie. Tutaj pojawiają się znaki czerwonego szlaku rowerowego. Przejeżdżamy przez tory kolejowe przy stacji Ełk Szyba Zachód. W tym miejscu znajduje się pierwszy, bardzo niepozorny cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej. Można go nie zauważyć, myśląc, że rośnie tu tylko wysoka na kilka metrów tuja. Pod nią jednak znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona poległym żołnierzom niemieckim. Mijamy kolejne tory i stację Ełk Szyba Wschód. Po prawej stronie zaczyna się las i również po prawej, tuż przed skrzyżowaniem, mijamy kolejny cmentarz z okresu I wojny światowej, na którym spoczywają żołnierze rosyjscy. Za cmentarzem przecinamy granicę miasta.
Dalej trasa wiedzie przez las. Szlak odbija w lewo za znakami kierującymi do Nadleśnictwa Ełk. Dojeżdżamy do drogi ekspresowej S61 (w budowie). Droga skręca w prawo, jedziemy nią zgodnie ze znakami objazdu. Gdy objazd się kończy, podążamy dalej prosto, mijamy odjazd w prawo i skręcamy w lewo przy drogowskazie „Mrozy Wielkie 1 km”. Przejeżdżamy przez tory Ełckiej Kolei Wąskotorowej. W Mrozach Wielkich na rozjeździe skręcamy w prawo. Tutaj wracamy na czerwony szlak, „zgubiony”, gdy rozpoczęliśmy objazd budowy drogi S61 (po zakończeniu budowy obwodnicy ten odcinek trasy może przebiegać nieco inaczej).
Na następnym rozjeździe szlak prowadzi główną drogą w prawo (skręcając w lewo, po chwili dojechalibyśmy do plaży nad jeziorem Selmęt Wielki). Przy wyjeździe z Mrozów Wielkich zaczyna się droga szutrowa, miejscami nieutwardzona. Jadąc pośród malowniczych, pagórkowatych pól, docieramy nią do Sordachów. Ta letniskowa wieś jest bardzo rozciągnięta. W jej centrum droga schodzi nad samo jezioro, które mijamy po lewej stronie. Przy drodze rosną piękne, stare wierzby głowiaste. Na nawierzchni pojawia się bruk. Przejeżdżamy prosto, mijając odjazd głównej drogi w prawo i trzymając się brzegu jeziora. Pod koniec miejscowości bruk ustępuje szutrowi. Jedziemy przepiękną aleją klonową do Kozików. Trasa prowadzi wzdłuż brzegu, znowu pojawia się nawierzchnia brukowa. Mijamy plażę. Za wsią na rozjeździe skręcamy w szutrową drogę w lewo na Giże, przez które przejeżdżamy prosto. Za Giżami po lewej stronie drogi rozciągają się tereny bagienne, po prawej zaś pola. Wjeżdżamy do Brodowa, mijamy je i wśród pięknych wierzb głowiastych jedziemy dalej.
Na rozjeździe za wsią skręcamy w lewo, nieco dalej przejeżdżamy przez tory wąskotorówki i dojeżdżamy do Lasek Małych. Droga najpierw zakręca ostro w prawo, po czym dociera do drogi asfaltowej, w którą skręcamy w lewo do Sypitek, w których z kolei jedziemy w lewo za znakiem drogowym, na Sędki. Zaraz za następnym przejazdem kolejowym odbijamy w lewo w drogę leśną. Dalej trzeba uważać na znaki. Na pierwszym rozjeździe wybieramy drogę w prawo, potem znowu w prawo i obok cmentarza wojennego wyjeżdżamy na drogę asfaltową. Można też nie skręcać w drogę leśną i pojechać prosto asfaltową. Dojazd do cmentarza wojennego wskazuje półmetrowej średnicy kamień leżący po lewej stronie drogi. Po pokonaniu 1 km od tego miejsca, wjeżdżamy do wsi Makosieje. Przejeżdżamy most na rzece Ledze i docieramy do Łojów, gdzie są punkty widokowe nad jeziorem i kąpielisko. W kolejnej miejscowości – Laskach Wielkich – znajduje się zabytkowy cmentarz ewangelicki. Aby do niego dotrzeć, należy po wjechaniu do miejscowości skręcić w prawo w drogę szutrową. Cmentarz zlokalizowany jest w lesie, na wyraźnym wzniesieniu, w miejscu, w którym droga odchodzi w lewo.
Szlak biegnie dalej prosto drogą asfaltową do miejscowości Sędki, gdzie krzyżuje się z drogą krajową DK16 Ełk–Augustów. Docieramy do kolejnego miejsca, w którym trwa budowa drogi, zaś po jej zakończeniu trasa rowerowa może przebiegać nieco inaczej. Póki co należy skręcić w drogę DK16 w lewo i jechać nią w stronę Ełku wzdłuż nowo budowanej drogi. Na przedmieściach Ełku do drogi dołącza brukowana ścieżka rowerowa prowadząca z Szelig. Można pojechać nią w lewo do Szelig, gdzie znajdują się zabytkowy cmentarz ewangelicki i wojenny oraz kąpielisko i wypożyczalnia sprzętu wodnego. W miejscu przecięcia z budowaną drogą szybkiego ruchu ścieżka na chwilę zanika i jedziemy szutrówką. Z Szelig wracamy tą samą drogą do ul. Suwalskiej, wzdłuż której jedziemy, przecinając tory kolejowe. Za nimi skręcamy w prawo w ul. Dąbrowskiego i dalej w lewo w ul. Armii Krajowej. Ta przechodzi w ul. Zamkową. Dojeżdżamy do promenady nad Jeziorem Ełckim, skręcamy w lewo i po kilku minutach dojeżdżamy do plaży miejskiej, z której wystartowaliśmy.
Ełk
Najstarszym zabytkiem Ełku jest zamek krzyżacki z końca XIV w., który zaczął budować Ulryk von Jungingen, zanim został wielkim mistrzem. Zamek powstał na wyspie leżącej na przewężeniu Jeziora Ełckiego. Z brzegami zachodnim i wschodnim połączyły go mosty. Nie był silnie ufortyfikowany, bo najlepiej chroniło go położenie. W XV w. podczas wojen polsko-krzyżackich wielokrotnie przechodził z rąk do rąk. W XVI w. w wyniku sekularyzacji zakonu krzyżackiego stracił znaczenie militarne. W XVII w. został przebudowany na pałac. Rezydował tu m.in. marszałek Ney w czasie kampanii napoleońskiej 1807 r. W 1833 r. zamek bardzo ucierpiał w wyniku pożaru. Po tym tragicznym wydarzeniu nigdy nie wrócił już do stanu świetności. Do 1970 r. znajdowało się w nim więzienie. Obecnie pozostaje malowniczą ruiną, widoczną niemalże z każdego miejsca w centrum miasta. W Ełku są także dwa zabytkowe neogotyckie kościoły: katedralny pw. św. Wojciecha Biskupa i Męczennika z 1893 r. i pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z poł. XIX w., wybudowany jako ewangelicki. Są to najokazalsze budynki w mieście, oba z wysokimi, strzelistymi wieżami.
W wyścigu w górę rywalizuje z nimi wieża ciśnień z 1895 r., jeden z najlepiej zachowanych tego typu obiektów na Mazurach. Ma 33 m wysokości i stoi w najwyższym punkcie miasta. Do 1970 r., kiedy to w mieście powstał system wodociągów, zaopatrywała w wodę 80% mieszkańców Ełku. Urządzono w niej Muzeum Kropli Wody, na jej szczycie zaś taras widokowy. Wieża jest siedzibą Stowarzyszenia Mniejszości Niemieckiej „Mazury”.
W pobliżu Jeziora Ełckiego jest bardzo dużo terenów zielonych. Warto odpocząć w parku Mikołaja Kopernika przy ujściu rzeki Ełk do Jeziora Ełckiego. Na jednej z 50 ławek „siedzi” figura astronoma, w alejce obok ustawiono makietę Układu Słonecznego z kulami symbolizującymi Słońce i planety. Plac zabaw dla dzieci ma kształt gwiazdozbiorów: Wielkiego Wozu i Małego Wozu. Są tutaj też bieżnia i urządzenia do ćwiczeń gimnastycznych i siłowych.
Ełk – stare miasto bez rynku
Nawet po przejechaniu Ełku wzdłuż i wszerz można nie zauważyć cechy wyróżniającej go spośród większości miast Polski, a może i świata. Chodzi bowiem o coś, czego nie ma. W Ełku nie ma rynku, co jest zaskakujące w mieście o 600-letniej historii. Centrum miasta leży nad jeziorem, przy nadbrzeżnej promenadzie i drodze do zamku na wyspie, a klasycznego rynku z czworokątnym ratuszem lub miejscem po nim nie ma.
Na miejsce startu wycieczki najlepiej dostać się pociągiem lub autobusem. Ełk ma dogodne połączenia kolejowe z Białymstokiem i Olsztynem. Linie autobusowe łączą go natomiast z Warszawą, Suwałkami i Olsztynem.
Muzeum Historyczne i Ełcka Kolej Wąskotorowa
Muzeum Historyczne ul. Wąski Tor 1, 19-300 Ełk, tel. 87 732 02 83, sekretariat@muzeum.elk.pl, www.muzeum.elk.pl mieści się w zrewitalizowanym, zabytkowym budynku stacji kolei wąskotorowej i obejmuje też ekspozycje starych lokomotyw i wagonów. W strukturach placówki działa. wybudowana w latach 1912–1914 Ełcka Kolej Wąskotorowa. Dzisiaj jest ona dużą atrakcją turystyczną. W sezonie letnim wozi pasażerów na trasie Ełk-Sypitki. Przejazd w jedną stronę trwa 45 minut. Trasa przebiega przez atrakcyjne krajobrazowo tereny pomiędzy jeziorami Selmęt Wielki i Regielskim.
Jezioro Selmęt Wielki
Jedno z największych jezior Pojezierza Ełckiego, ma powierzchnię 1270 ha. Jego wielkość, ciekawy kształt, a przede wszystkim wiejące na nim silne wiatry, które zawdzięcza w większości niezalesionym brzegom, czynią z niego akwen idealny dla żeglarzy. Największe przystanie żeglarskie znajdują się w położonych blisko Ełku miejscowościach: Szeligach, Buczkach i Mrozach Wielkich. Tam też można najłatwiej wypożyczyć i zwodować kajaki, łodzie wiosłowe i rowery wodne. Jezioro jest żyzne, dużo w nim ryb, więc lubią je także wędkarze. Przepływająca przez jezioro rzeka Lega jest z kolei atrakcyjnym szlakiem kajakowym.
Cmentarze ewangelickie
Jadąc trasą, możemy odwiedzić stare cmentarze, przypominające o dawnych mieszkańcach: w Mrozach Wielkich, Makosiejach, Laskach Wielkich i Szeligach. W okolicy Ełku są aż 64 wiejskie cmentarze ewangelickie. Większość pochodzi z II poł. XIX w. Tak duża ich liczba wynika z tradycji – bogatsze rodziny protestanckie zakładały bowiem własne, niewielkie cmentarze rodowe. W jednej wsi mogło znajdować się ich kilka. Przeważnie lokowano je na pagórkach, wśród pól lub w lesie, nie były ogradzane. Mogiły orientowano w osi wschód- -zachód. Często bezimienne, czasem rodzinne kwatery na większych cmentarzach grodzone były kutymi żelaznymi płotkami. Wiele spośród tych cmentarzy jest w bardzo złym stanie, zostało zarośniętych lasem, krzakami lub trawą. W okolicy prawie nie mieszkają potomkowie dawnych mieszkańców. Zdarza się jednak, że obecni mieszkańcy wsi porządkują i remontują je we własnym zakresie.
Cmentarze wojenne
Od lata 1914 do lutego 1915 r. Ełk znajdował się w ogniu walk niemiecko -rosyjskich i kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk. Świadectwem tych walk jest kilkanaście cmentarzy wojennych, na których spoczywają polegli żołnierze. Czasami są to miejsca pochówku żołnierzy z jednej armii, czasami z obydwu. Zbiorowe mogiły lub pojedyncze bezimienne groby rozsiane są w lasach i przy drogach. Można również spotkać kwatery żołnierskie na cmentarzach ewangelickich. Na trasie odnajdziemy je w Ełku, Makosiejach, Sędkach i Szeligach.
Wierzby głowiaste
Wierzby głowiaste to określenie formy przyjmowanej przez dwa gatunki drzew (wierzba biała i wierzba krucha) na skutek zabiegu „ogławiania”, czyli przycinania gałęzi odbijających od pnia. W wyniku cierpliwego powtarzania go co 5–6 lat powstaje charakterystyczna sylwetka drzewa – gruby pień z rozszerzeniem na szczycie, z którego wyrasta w górę mnóstwo cienkich gałęzi. Wierzby są bardzo żywotne i ogławianie nie przynosi im większej szkody. Natomiast zaprzestanie go powoduje wyłamywanie się kruchych gałęzi z pnia i stopniowe próchnienie drzewa. W wierzbach, dzięki licznym dziuplom i gęstwinie gałęzi, gnieździ się wiele ptaków kilkudziesięciu gatunków.
Punkty informacji turystyczne
Centrum Informacji Turystyczno-Kulturalnej w Ełku
ul. Wojska Polskiego 47
19-300 Ełk
tel. +48 87 621 70 10
e-mail: info@turystyka.elk.pl
www.turystyka.elk.pl
