Ślad trasy w pliku GPX
Olsztyn (0,0 km) • Olsztyn-Dajtki (4,5 km) • Gronity (8,0 km) • Naterki
(10,3 km) • Sząbruk (13,4 km) • Unieszewo (15,6 km) • Łajsy (19,5 km) •
Gietrzwałd (23,0 km) • Woryty (24,9 km) • Worliny (31,6 km) • Wynki (34,1 km) •
Kątno (45,8 km) • Stare Jabłonki (48,3 km)
Trasa jest bardzo atrakcyjna ze względu na urozmaicone ukształtowanie terenu. Po drodze przejeżdża się m.in. przez znany z sanktuarium maryjnego Gietrzwałd. W pobliżu szlaku znajdują się warte odwiedzenia Arboretum Leśne w Kudypach oraz rezerwat przyrody Ostoja Bobrów na Rzece Pasłęce.
By dotrzeć do szlaku czerwonego z centrum Olsztyna, kierujemy się drogą rowerową wzdłuż alei Roberta Schumana. Wycieczkę rozpoczynamy w olsztyńskiej dzielnicy Dajtki, przy skrzyżowaniu ulic Żytniej i Żniwnej, nieopodal kościoła pw. Matki Boskiej Różańcowej z przełomu XIX i XX w. Początkowo kierujemy się ulicą Żniwną, która prowadzi przez osiedle domów jednorodzinnych. Gdy opuszczamy teren zabudowany, droga asfaltowa zmienia się w szutrową. Przejeżdżamy pod wiaduktem kolejowym i skręcamy w prawo. Kolejny odcinek szlaku prowadzi przez Lasy Kudypskie. W Gronitach, na rozwidleniu dróg, stoi krzyż poświęcony francuskim jeńcom wojennym, którzy stracili życie w latach 1871–1873 podczas budowy nasypu kolejowego na trasie Olsztyn – Ostróda. Tu można zjechać z trasy (ok. 2,8 km),aby zwiedzić Arboretum Leśne w Kudypach (zob. s. 131). Po drodze mija się kapliczkę wzniesioną prawdopodobnie dla upamiętnienia ofiar zarazy. Z Kudyp wracamy tą samą drogą do Gronit (można też dojechać drogą asfaltową bezpośrednio do Naterek).
Z Gronit wyjeżdżamy ulicą Naterską. Jej przedłużeniem, po przecięciu olsztyńskiej obwodnicy, jest ulica Diamentowa w Naterkach, miejscowości znanej z 18-dołkowego pola golfowego Mazury Golf and Country Club. W centrum wsi, na placu Na Rozdrożu stoją duże wiaty, nazwane Parlament oraz Sejmik. Jest to wspaniałe miejsce do odpoczynku.
Dalej jedziemy drogą asfaltową przez las do Sząbruka a następnie szosą o małym natężeniu ruchu samochodowego kierujemy się do Unieszewa. Za Unieszewem skręcamy w prawo na pierwszym
skrzyżowaniu, koło kapliczki, a w Cegłowie, przed linią kolejową skręcamy w lewo, w stronę Łajs. Objeżdżamy teren dawnego majątku szlacheckiego i kierujemy się na północ. Przecinamy linię kolejową i jedziemy dalej drogą asfaltową prosto do Gietrzwałdu.
Jak Szafałd stał się Unieszewem
Przed 1945 r. Unieszewo nosiło nazwę Schönfelde (pol. Szafałd). W 1945 r. żołnierze radzieccy zamordowali tutejszego proboszcza. Według niepotwierdzonych przekazów za wstawiennictwem
ks. prałata Jana Hanowskiego parafia otrzymała nowego proboszcza w zamian za przyrzeczenie złożone pułkownikowi radzieckiej armii Jurijowi Unieszewowi, że ten przejdzie do historii. Dlatego
podolsztyńska wieś zmieniła nazwę na Unieszewo.
Za Gietrzwałdem pokonujemy stromy podjazd Warmińską Aleją Krajobrazową do Woryt. Tu rozpoczyna się leśna droga szutrowa, którą jedziemy dalej do drogi wojewódzkiej nr 531. Skręcamy w prawo, przejeżdżamy przez znajdujący się w ciągu tej drogi most na Pasłęce (rezerwat przyrody Ostoja Bobrów na Rzece Pasłęce, zob. s. 130) i jedziemy dalej w kierunku Worlin, jednak przed tą miejscowością skręcamy w pierwszą drogę asfaltową w lewo, zgodnie z drogowskazem „Wynki 2”. Po lewej stronie mijamy jezioro Łoby, nad którym znajduje się mała plaża z pomostem. To dobre miejsce do odpoczynku. Przy drodze stoją kapliczki z XIX i XX w. oraz obelisk poświęcony poległym w 1945 r. Wyjeżdżając z Wynek, na rozwidleniu dróg skręcamy w lewo. Kierujemy się przez las do letniskowej wsi Kątno, położonej na wschodnim brzegu jeziora Szeląg Wielki. Następnie asfaltową szosą, przecinając drogę krajową nr 16, docieramy do Starych Jabłonek. Za przejazdem kolejowym jedziemy w prawo, do dworca kolejowego. Nieco dalej, przy drodze znajduje się schron z czasów II wojny światowej.
Lotnicze sosny ze Starych Jabłonek
Stare Jabłonki zaczęły się rozwijać w XX w. jako ośrodek turystyczny z pensjonatami, ośrodkami wypoczynkowymi i restauracjami. W latach 30. XX w. sosny z okolicznych lasów zostały docenione przez niemiecki przemysł lotniczy. Dlatego zaczęto je nazywać „sosnami lotniczymi”. Praca przy ich wyrębie stanowiła dla wielu mieszkańców miejscowości główne źródło utrzymania.
Trasa ma bardzo dobrą nawierzchnię, a przy tym omija drogi z większym natężeniem ruchu samochodowego. Są na niej za to spore zjazdy i podjazdy, dlatego polecamy wybrać się na nią rowerem turystycznym, crossowym lub górskim. Szlak jest oznakowany kolorem czerwonym.
Odpoczynek warto zaplanować w Gronitach, gdzie znajduje się wiata turystyczna, oraz na niestrzeżonej plaży z pomostem w Wynkach. W Gietrzwałdzie można skorzystać z oferty Domu Pielgrzyma, Ośrodka Szkolno-Wypoczynkowego Fundacji Przyjaciół Sanktuarium Matki Bożej
Gietrzwałdzkiej, a także Karczmy Warmińskiej. W Olsztynie są dwa dworce kolejowe (do początku trasy bliżej jest z dworca Olsztyn Zachodni) oraz kilka przystanków kolejowych (najbliżej jest przystanek Dajtki). Do miejsca startu można też wygodnie dojechać autobusami komunikacji miejskiej linii 107 i 113. Stacje kolejowe są także w położonych na trasie miejscowościach Naterki
i Unieszewo oraz w Starych Jabłonkach, w których kończy się proponowana wycieczka.
Sząbruk
W centrum wsi znajduje się późnogotycki kościół z ok. 1500 r., rozbudowany na początku XX w. Jego wnętrze zdobią polichromie z 1510 r. Przed kościołem stoi pomnik upamiętniający mieszkańców poległych podczas I wojny światowej, obok umieszczono tablice z informacjami o miejscowości.
Łajsy
We wsi zachowały się zabudowania majątku szlacheckiego, istniejącego tu już w XVIII w., który stanowił własność polskich rodzin Jankowskich, Zabienskich i Orłowskich. Do majątku należały folwark i cegielnia. Z drogi widać neorenesansowy pałac z lat 1881–1882.
Gietrzwałd
Nad wsią dominuje kościół z końca XV w. Najstarszym zabytkiem jego wnętrza jest gotycka drewniana pieta z 1425 r. Na bocznej ścianie starej części świątyni znajduje się obraz rodziny NMP z XVII w. Kościół został częściowo przebudowany w 1877 r., jego rzut przybrał wówczas kształt krzyża rzymskiego. Spośród elementów wyposażenia świątyni najbardziej znany jest obraz przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem. Jego uroczysta koronacja odbyła się w 1967 r.
z udziałem kardynała Stefana Wyszyńskiego i kardynała Karola Wojtyły. W 1970 r. kościół otrzymał godność bazyliki mniejszej. Gietrzwałd jest znanym miejscem objawień Matki Bożej. Warto wiedzieć,
że są to jedyne objawienia w Polsce, których prawdziwość została potwierdzona przez Kościół katolicki. Objawienia rozpoczęły się 27 czerwca 1877 r., kiedy to 13-letnia Justyna Szafrańska, przygotowująca się do przyjęcia sakramentu pierwszej komunii świętej, zobaczyła po raz pierwszy Matkę Bożą na klonie, który rósł przy kościele. Również koleżanka Justyny, 12-letnia Barbara
Samulowska doznawała objawień. Dziewczynki widziały Matkę Bożą jeszcze wielokrotnie.
8 września Piękna Pani pobłogosławiła pobliskie źródełko i poleciła dziewczynkom odmawiać codziennie różaniec. Ostatnie spotkanie z nią miało miejsce 16 września 1877 r. Wkrótce w miejscu objawień pierwsi chorzy poczęli doznawać uzdrowień. Obecnie przed kościołem, w miejscu objawień znajduje się kapliczka z figurą Matki Bożej. Tradycja codziennego odmawiania różańca kultywowana jest do dziś. Naprzeciwko kościoła stoi dom Andrzeja Samulowskiego z pamiątkową tablicą.
Andrzej Samulowski
Żyjący w latach 1840–1928 działacz warmiński od 1878 r. mieszkał
w Gietrzwałdzie. Był współzałożycielem „Gazety Olsztyńskiej”, prowadził bibliotekę i księgarnię dla polskiej ludności południowej Warmii. Będąc w Gietrzwałdzie, warto również odwiedzić niezwykłą Karczmę Warmińską ul. Kościelna 1, 11-036 Gietrzwałd, tel. 89 512 34 23, www.karczma.pl. To
restauracja inna niż wszystkie. Uwagę gości przyciąga oryginalny wystrój oraz starannie odtworzone wnętrze. Można tu spróbować tradycyjnych warmińskich potraw oraz wziąć udział w organizowanych imprezach, np. biesiadach warmińskich czy wieczorach żydowskich.
Woryty
We wsi zachowała się charakterystyczna dla Warmii zabudowa. Pierwotne, historyczne budynki
z czerwonej cegły mają dachy pochylone pod kątem 45 stopni, pokryte czerwoną ceramiczną dachówką. Budynki najczęściej są ustawione kalenicowo w stronę drogi.
Rezerwat przyrody Ostoja Bobrów na Rzece Pasłęce
W skład terenów chronionych wchodzą rzeka Pasłęka i jezioro Isąg oraz przylegające do nich lasy, a także pasy przybrzeżne. Rezerwat utworzono w celu ochrony bobrów. To największy rezerwat województwa warmińsko-mazurskiego.
Arboretum Leśne w Kudypach
Arboretum Kudypy 4, 11-036 Gietrzwałd, tel. 89 527 90 90, www.kudypy.olsztyn.lasy.gov.pl to ogród botaniczny, w którym prezentowana jest różnorodność drzew. Jego teren został podzielony na działy: flory polskiej (z ok. 300 gatunkami rodzimych drzew i krzewów), kolekcyjny (z ponad 700 gatunkami drzew) oraz las naturalny – najciekawszy przyrodniczo fragment wiekowego lasu z pomnikowymi drzewami. Ciekawą atrakcję edukacyjną stanowi lapidarium geologiczne, czyli kolekcja kamieni i głazów narzutowych. W tutejszej Izbie Edukacyjnej jest kącik przyrodniczy, który ukazuje piękno przyrody Lasów Kudypskich, ich roślinność i żyjące w nich zwierzęta. W pozostałej części znajdują się eksponaty historyczne związane z pracą leśników oraz wystawa geologiczna.
W okresie od listopada do kwietnia arboretum jest nieczynne.
Wojewódzkie Centrum Informacji Turystycznej, ul. Staromiejska 1,
10-017 Olsztyn, tel. 89 535 35 65, info@mazurytravel.com.pl,
www.facebook.com/mazury.travel, www.mazury.travel
Miejska Informacja Turystyczna, pl. Jana Pawła II 1 (w przyziemiu
ratusza, wejście od ul. 1 Maja), 10-101 Olsztyn, tel. 89 521 03 98,
info@olsztyn.eu, www.facebook.com/mit.olsztyn
Informacja Turystyczna w Gietrzwałdzie, ul. Kościelna 1,
11-036 Gietrzwałd, tel. 89 512 32 90, it@gietrzwald.pl
