Ślad trasy w pliku GPX
Lidzbark (0,0 km) – Jeleń (4,3 km) – Tarczyny (10,9 km) – Kiełpiny (14,2 km) – Chełsty (18,5 km) – Słup (21,7 km) – Wlewsk (24,6 km) – Piaseczno (27,7 km) – Klonowo (30,8 km) – Jamielnik (34,6 km) – Lidzbark (37,5 km)
Łatwa, licząca niecałe 40 km pętla o wybitnych walorach przyrodniczych i kulturowych. Towarzyszy nam na niej duch pogranicza polsko-krzyżackiego (i późniejszego polsko-niemieckiego), którego ślady widoczne są w postaci napotykanych po drodze zabytków. Niezwykle ciekawa jest również otaczająca trasę przyroda – jadąc, przecinamy tereny dwóch parków krajobrazowych: Welskiego i Górznieńsko-Lidzbarskiego.
Miasto Lidzbark leży w granicach Welskiego Parku Krajobrazowego. Wycieczkę najlepiej rozpocząć przy kąpielisku miejskim nad Jeziorem Lidzbarskim. Brukowana ścieżka rowerowa prowadzi promenadą wzdłuż brzegu jeziora do parku, w którym na wzgórzu, w otoczeniu drzew stoi zabytkowy kościół ewangelicko‑augsburski pw. Jezusa Żyjącego. Znajduje się tu też ścieżka historyczna, a poniżej wznosi się wieża widokowa, z której można obserwować jezioro. Spod kościoła zjeżdżamy w lewo w dół ul. Górka, która przechodzi w ul. Kopernika. Na rozjeździe jedziemy w prawo w ul. Stare Miasto i nieco dalej w lewo w ul. Krótką, która doprowadza nas do centralnego miejsca w Lidzbarku, którym jest pl. Hallera. Niedaleko placu, w budynku straży pożarnej przy głównej szosie 541 (ul. Nowy Rynek 4) mieści się Warmińsko-Mazurskie Muzeum Pożarnictwa.
Z placu kierujemy się na wschód ul. Kościelną, mijamy po lewej kościół pw. św. Wojciecha i dojeżdżamy do drogi wojewódzkiej DW541 (ul. Działdowska), w którą skręcamy w lewo. Przejeżdżamy most na rzece Wel, na pierwszym rozjeździe jedziemy prosto, na drugim skręcamy w lewo w ul. Jeleńską. Przemieszczamy się nią prosto, kilkaset metrów dalej również prosto przejeżdżamy przez rondo i, nigdzie nie skręcając, wyjeżdżamy z miasta w kierunku północno-wschodnim lokalną drogą na Jeleń i Koszelewy. Kilkaset metrów przed granicą Lidzbarka po lewej stronie drogi zaczyna się ścieżka rowerowa z kostki brukowej. Po ok. 2 km, przy wjeździe do lasu, ścieżka się kończy. Jedziemy dalej drogą asfaltową.
W odległości 4 km od Lidzbarka w miejscowości Jeleń przy drodze po lewej stronie znajduje się siedziba Welskiego Parku Krajobrazowego. Jedziemy dalej, na granicy miejscowości zaczyna się ścieżka pieszo-rowerowa, która kończy się w Wąpiersku. W pobliżu tej miejscowości rozciąga się rezerwat przyrody Bagno Koziana, do którego możemy dotrzeć, odbijając ostro w lewo. Dojedziemy do niego po przebyciu ok. 2 km, mijając najpierw po lewo jezioro Jeleń. Wracamy tą samą drogą. Za Wąpierskiem skręcamy w lewo na Tarczyny, gdzie na północ od wsi nad jeziorem Grądy znajduje się interesujące stanowisko archeologiczne. Kilkaset metrów dalej nawierzchnia drogi zmienia się na szutrową. W Tarczynach ponownie staje się asfaltowa. Jedziemy tą wąską drogą asfaltową mniej więcej na zachód do Kiełpin, gdzie na skrzyżowaniu z drogą DW541 skręcamy w lewo na Lidzbark i Żuromin.
Za miejscowością na skraju lasu odbijamy w prawo, nieco dalej wybierając idącą ukosem w lewo, na południowy zachód leśną drogę gruntową. Jedziemy ok. 2 km lasem, później 1 km wśród pól. Dojeżdżając do zalesionej doliny rzeki Wel, skręcamy w lewo, a potem w drogę asfaltową w prawo i po pokonaniu ok. 1 km docieramy do mostu w Chełstach, przy którym stoją ruiny młyna. Poniżej młyna Wel ma bardzo silny nurt i tworzy liczne bystrza. Przejeżdżamy przez most i, wciąż jadąc drogą asfaltową, wjeżdżamy pod górę.
Od mostu przez kilkaset metrów nawierzchnia jest asfaltowa, a dalej przez ok. 3 km szutrowa. Jedziemy na południowy zachód lasem i polami do wsi Słup. We wsi skręcamy w lewo w drogę asfaltową do Wlewska. Mijamy tę miejscowość i skręcamy w prawo, w DW544, w kierunku Brodnicy. Po 3 km dojeżdżamy do Piaseczna, gdzie po prawej stronie rozciąga się ładny widok na jezioro Piaseczno. Jest tu także czynny sezonowo punkt gastronomiczny. W pobliżu znajduje się też ogólnodostępna plaża przy polu namiotowym.
Towary kolonialne i wódki
Mijając Kiełpiny, warto zwrócić uwagę na przedwojenne budynki gospodarcze. Na ścianie jednego z nich, znajdującego się naprzeciwko kościoła, jeszcze do niedawna można było zobaczyć resztki szyldu głoszącego: „Oberża i zajazd. Skład towarów kolonialnych i wódek”, świadczącego o tym, że niegdyś wieś tętniła życiem bardziej niż dziś.
Młyny wodne na rzece Wel
Szybki nurt rzeki Wel niegdyś był intensywnie wykorzystywany. Co kilka, kilkanaście kilometrów budowano młyny wodne. Część z nich ocalała w całości, po niektórych zostały jedynie ślady. Młyny funkcjonowały m.in. w Ciborzu, Lidzbarku, Kurojadach i Chełstach.
Wersja alternatywna odcinka trasy
Z Wlewska do Piaseczna możemy również dostać się inną trasą. Koło niewielkiego kościoła we Wlewsku odbijamy w prawo i gruntową drogą jedziemy przez pola na zachód. 2,5 km dalej droga zagłębia się w las, gdzie może przysporzyć nam trochę trudności, bo jest piaszczysta i ma dość ostre podjazdy i zjazdy. Po przebyciu kilkuset metrów wyjeżdżamy w Piasecznie, w miejscu, gdzie mamy ładny widok na jezioro Piaseczno.
Znad jeziora jedziemy ok. 150-200 m szosą na zachód i skręcamy w lewo w las na Klonowo. Jesteśmy już w Górznieńsko-Lidzbarskim Parku Krajobrazowym. W pobliżu Klonowa w odległości ok. 1,5 km zlokalizowane są dwa ciekawe rezerwaty przyrody: Klonowo – na wschód – i Jar Brynicy na południowy zachód od szlaku. Za przejazdem przez dawne torowisko w Klonowie na rozwidleniu dróg wybieramy lewe odgałęzienie. Jedziemy przez wieś, a po pokonaniu ok. 1 km, przy stojącej przy drodze po lewej stronie niebieskiej kapliczce, kilkadziesiąt metrów przed przystankiem autobusowym, skręcamy w lewo w drogę z kostki brukowej. Po lewej stronie, w niewielkiej odległości od drogi, biegną tory kolejowe Po przejechaniu kolejnego kilometra wjeżdżamy do lasu, a nawierzchnia drogi staje się szutrowa. Droga skręca w prawo, a zamiast torów po lewej widzimy leśne jezioro Zwórzno. Na rozjazdach wybieramy lewe odgałęzienia drogi i trzymamy się jeziora. Na tym odcinku trasa jest bardzo malownicza.
Po pokonaniu ok. 2 km wjeżdżamy do Jamielnika. Na drodze pojawia się nawierzchnia z kostki brukowej. Po przejechaniu kolejnych kilkuset metrów docieramy do drogi asfaltowej i kierujemy się nią w lewo. Stąd mamy niespełna 2 km do Lidzbarka. Przy tablicy oznaczającej granicę miasta zaczyna się brukowana ścieżka rowerowa. Nie warto nią jechać do końca, bo urywa się w okolicy centrum i trzeba poruszać się głównymi ulicami miasta. Po pokonaniu kilkuset metrów zjeżdżamy z niej w lewo przez przejazd kolejowy i podążamy uliczkami osiedlowymi. Najpierw ul. Polną, potem skręcamy z niej w lewo w ul. Wiśniową, która przechodzi w ul. Klonową. Tak dojeżdżamy do ul. Lipowej w okolicy plaży miejskiej (odległej o ok. 200 m w lewo), gdzie kończymy wycieczkę.
Z uwagi na brak oznakowania, wskazane jest doświadczenie trekkingowe, niezła orientacja w terenie i posiadanie mapy. Rekomendowany rodzaj roweru: górski.
Lidzbark leży na skrzyżowaniu dróg wojewódzkich DW544 Brodnica-Działdowo i DW541 Żuromin-Lubawa. Linia kolejowa przecinająca miasto jest nieczynna.
Lidzbark
W Lidzbarku działa Warmińsko-Mazurskie Muzeum Pożarnictwa ul. Nowy Rynek 4, 13-230 Lidzbark, tel. 730 757 752 – jedyna tego rodzaju placówka w regionie. Ma siedzibę w domu strażaka. Prezentuje dawne mundury strażackie, sikawki gaśnicze, motopompy, można tu zobaczyć skórzane wiadro z 1902 r., drewnianą sikawkę oraz strażacki konny wóz bojowy z ok. 1930 r. Są też eksponaty niezwiązane z pożarnictwem, jak Księga Bractwa Kowalskiego – rękopis obejmujący lata 1725-1845. Muzeum można zwiedzać po wcześniejszym umówieniu telefonicznym.
Najstarszą budowlą miasta jest kościół św. Wojciecha, który powstał w 1752 r. w miejscu wcześniejszej drewnianej świątyni. Jego wnętrze utrzymane jest w stylu barokowym. Ołtarz zdobią rzeźby św. Wojciecha, Piotra, Pawła, płaskorzeźba Jezusa ze św. Tomaszem i obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. Organy pochodzą z 1904 r. Kościół ma drewniane sklepienie kolebkowe. Przed wejściem wmurowana jest w ścianę tablica pamiątkowa z okazji 700-lecia miasta. W świątyni przechowywane są relikwie jej patrona – św. Wojciecha.
Kościół ewangelicko-augsburski zlokalizowany jest na wzniesieniu oddzielającym część miasta od Jeziora Lidzbarskiego. Klasycystyczna budowla powstała w 1829 r. i stanowi kopię kościoła w Poczdamie, który król pruski Wilhelm III zbudował jako dar dla królowej. Projektantem świątyni był znany architekt Karl Friedrich Schinkel. Wzniesiony z cegieł kościół został otynkowany. Z jego pierwotnego wyposażenia zachowały się ołtarz, dwa obrazy ukazujące Jezusa, ambona, chrzcielnica i organy. Obok świątyni stoi dom parafialny z 1898 r. W ich pobliżu, na górce utworzono ścieżkę historyczną.
Na zachodnim krańcu miasta, nad Jeziorem Lidzbarskim urządzono plażę z kąpieliskami. Prowadzi do niej ścieżka rowerowa, piesza promenada i droga asfaltowa (ul. Lipowa), przy której jest spory parking dla samochodów osobowych. Na plaży urządzono trzy kąpieliska, są tu: pomosty, wieża do skoków do wody, największa zjeżdżalnia wodna na świeżym powietrzu w regionie, wypożyczalnie sprzętu wodnego, boiska do siatkówki, park linowy i lokal gastronomiczny z tarasem, z którego rozciąga się piękna panorama jeziora.
Welski Park Krajobrazowy
Park ma powierzchnię ponad 2 tys. ha, a jego otulina – ponad 16 tys. ha. Rozciąga się na północ i północny wschód od Lidzbarka. Jego osią jest rzeka Wel zataczająca wielką pętlę w kształcie litery „U” w jego granicach. Park obejmuje pagórkowate tereny, stanowiące mozaikę krajobrazów naturalnych i kulturowych: lasów bukowych i mieszanych, jezior, bagien, rzek i strumieni, łąk, pól i stawów. Za rzeźbę terenu odpowiada lodowiec, a sięgające wczesnego średniowiecza osadnictwo nadało jej swojskości. Osady leżą w miejscach płaskich i suchych, na najwyższych pagórkach przetrwały lasy, tereny wilgotne są oazami dzikiej przyrody. W parku wytyczono sieć szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych, są też wieże widokowe. Na terenie parku stwierdzono występowanie 160 gatunków ptaków i 47 gatunków ssaków (m.in. wilków) oraz ok. 900 gatunków roślin naczyniowych.
Muzeum Przyrody i Muzeum Etnograficzne w Jeleniu
Siedziba Welskiego Parku Krajobrazowego Jeleń 84, 13-230 Lidzbark, tel. 23 698 10 36, e-mail: wpk@warmia.mazury.pl, wpk.warmia.mazury.pl mieści się w stylowym budynku z czerwonej cegły. Działają tu także dwa muzea (czynne od poniedziałku do piątku w godz. 9-15), do których wstęp jest wolny. Muzeum Przyrody koncentruje się na prezentacji najważniejszych środowisk przyrodniczych: lasów, wód oraz pól i łąk. Ma też ekspozycję archeologiczną, której najważniejszą częścią jest makieta staropruskiego grodziska plemienia Sasinów. Z kolei Muzeum Etnograficzne eksponuje przedmioty kultury materialnej okolicznych terenów, wśród których zwracają uwagę narzędzia do kopania torfu, dawniej ważnego materiału opałowego. Placówka posiada też kolekcję starych zdjęć oraz dokumentację nt. miejscowej gwary lubawskiej. Można tutaj poznać bliżej także dzieje historycznej ziemi lubawskiej.
Rezerwat przyrody Bagno Koziana
Rezerwat ma ok. 55 ha powierzchni. Istnieje od 1991 r. i jest najstarszym rezerwatem położonym w granicach Welskiego Parku Krajobrazowego. Obejmuje bagienne tereny torfowisk wysokich i przejściowych, miejscami mocno przekształconych na skutek eksploatacji torfu. Na jego obszarze stwierdzono występowanie 80 gatunków ptaków, w tym 61 lęgowych. Można tu zobaczyć m.in. perkozy zauszniki, cyraneczki, krwawodzioby, kszyki, derkacze i żurawie. Rzadkie gatunki roślin to m.in. rosiczka okrągłolistna i nerecznica błotna.
Stanowisko archeologiczne w Tarczynach
Stanowisko jest położone ok. 1 km na północ od wsi, na cyplu nad jeziorem Grądy. Składa się z dwóch części. Pierwsza to grodzisko datowane na XI-XII w., z wałami wysokimi na kilka metrów, fosą oddzielającą cypel od zwartego lądu i pozostałością bramy. Druga to pozostałości osady, prawdopodobnie pełniącej funkcję służebną wobec grodu. W jej pobliżu urządzono skansen, w którym organizowane są imprezy z pokazami walki, prezentacjami średniowiecznego rzemiosła i degustacjami potraw przyrządzanych według receptur z tego okresu. Osada i gród prawdopodobnie należały do staropruskiego plemienia Sasinów. Z drugiej strony jeziora, we wsi Grądy, znajduje się punkt widokowy, z którego można podziwiać jezioro i grodzisko.
Szlak kajakowy rzeki Wel
Spienione wody, ostre zakręty i powalone drzewa w wąskim korycie robią wrażenie. Takich miejsc na Welu jest kilka, najbardziej znane leży w rezerwacie przyrody Piekiełko, kilka kilometrów poniżej wsi Chełsty. Bystrza są tam całkowicie naturalne, powalonych drzew stale dostarcza podmywający urwiste, zalesione brzegi nurt. Rzeka ma też odcinki spokojne, na których płynie powoli, zarastając roślinnością wodną, meandrując i przecinając kilka jezior. Tam, zamiast walczyć o utrzymanie równowagi kajaka, można skupić się na kontemplacji przyrody: bujnej roślinności i licznych ptaków (można wypatrzeć m.in. gągoły, tracze nurogęsi i zimorodki). Rano i wieczorem są szanse na spotkanie z bobrami czy wydrami. Rzeka jest spławna na odcinku ok. 103 km, od miejscowości Dąbrówno do ujścia do Drwęcy. Szacowany czas spływu to cztery dni. Po drodze kajakarzy czeka kilka przenosek i wspomniane trudne odcinki. Spływy jednodniowe można rozpoczynać np. w Ciborzu lub w Lidzbarku na plaży miejskiej.
Wlewsk
Jako kościół służy mieszkańcom Wlewska kaplica grobowa rodu Różyckich z 1863 r. Została ona zbudowana w stylu neogotyckim, z czerwonej cegły. Wokół niej zachował się niewielki cmentarz. Jego ozdobą jest drewniana figura z 1823 r. Wlewsk to wieś szlachecka. Do 1408 r. jego właścicielem był wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen. Po rodzinie Różyckich zachowały się pozostałości parku, magazyn i budynek gorzelni z 1875 r.
Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy
Park rozciąga się na zachód od Lidzbarka i ma blisko 28 tys. ha powierzchni, z czego 8,6 tys. ha w województwie warmińsko-mazurskim. Częściowo leży też w granicach województw: kujawsko-pomorskiego i mazowieckiego. Ok. 70% jego powierzchni stanowią lasy, wiele z nich o dużym stopniu naturalności. Najcenniejszy fragment tych lasów objęto ochroną w rezerwacie przyrody Jar Brynicy o powierzchni ok. 30 ha. Jest to wielogatunkowy las liściasty typu grądu, rosnący na stromym zboczu opadającym nad Brynicę, dopływ Drwęcy. Rzeka płynie tu w jarze głębokim na 40-50 m, zachowując charakter górskiego potoku. Wiek drzewostanu szacuje się na 140-160 lat. Można tu spotkać ptaki związane ze środowiskiem rzecznym: zimorodki, pluszcze (gatunek górski), a także bociany czarne.
Punkty informacji turystycznej
- Informacja Turystyczna w Lidzbarku
ul. Dworcowa 2, 13-230 Lidzbark
tel. +48 23 696 15 05 wew. 182
e-mail: promocja@lidzbark.pl
www.lidzbark.pl
