Szlak Fortyfikacji Mazurskich

Warmia i Mazury pełne są rozsianych po lasach fortyfikacji, okopów i pozycji obronnych z czasów II wojny światowej. Szlak Fortyfikacji Mazurskich to ponad 400 km poznawania bogatej historii, kryjącej wiele tajemnic. Sięgając w głąb historii, dowiemy się, kto i jakie fortyfikacje budował na Mazurach również wcześniej.

Z czasów Prusów zachowały się grodziska i wały ziemne, z wieków panowania Krzyżaków – monumentalne ceglane zamki, a z okresu międzywojennego – setki betonowych schronów.

W poszukiwaniu fortyfikacji

Cały Szlak Fortyfikacji Mazurskich liczy ponad 400 km, jednak główna część szlaku ma 286 km i prowadzi od Reszla, przez Kętrzyn, Węgorzewo, Giżycko, Orzysz, Pisz, Ruciane-Nidę, Mikołajki, Ryn. Dodatkowe odcinki szlaku wiodą z Pozezdrza przez Kruklanki i Gołdap, aż do Stańczyków i Żytkiejm oraz od Pisza do wsi Jeże.

Gierłoż – kwatera Wilczy Szaniec

By zobaczyć pozostałości tajnej kwatery wojennej Adolfa Hitlera wystarczy wybrać się do Gierłoży koło Kętrzyna. Wolfsschanze, czyli Wilczy Szaniec, to kompleks schronów ukryty w środku gęstego lasu, otoczony bagnami. Adolf Hitler koordynował stąd operację Barbarossa i podejmował tu kluczowe decyzje dla Rzeszy. 20 lipca 1944 r. dokonano tu próby zamachu na życie Hitlera.

Wilczy Szaniec był samowystarczalnym miasteczkiem, na które składało się ponad 200 obiektów (schrony, bunkry, baraki), zamieszkałym w 1944 r. przez ponad 2000 osób. Kwatera została wysadzona w 1945 r. przez wycofujące się wojska niemieckie, po wkroczeniu oddziałów Armii Czerwonej do Prus Wschodnich. Schrony, mimo zniszczeń, wciąż kryją wiele tajemnic oraz imponują rozmiarami i solidnością.

Mamerki – kwatera Mauerwald

W podmokłych mazurskich lasach, niedaleko Węgorzewa, wybudowano Kwaterę Główną Niemieckich Wojsk Lądowych. Był to największy kompleks dowodzenia na terenie Warmii i Mazur. Mamerki w latach 1941-1944 stanowiły samowystarczalne miasteczko, ukryte w gęstwinie lasu nad jeziorem Mamry. Składało się na nie niemal 250 obiektów, w tym 30 potężnych schronów żelbetowych, w których urzędowało dowództwo wojsk Wehrmachtu.

Niemcy nie zdążyli wysadzić schronów, wycofując się z terenów Prus Wschodnich w styczniu 1945 r. Obecnie można zwiedzać potężne schrony, których ściany mają grubość nawet 7 m. W niektórych z nich urządzono ekspozycje muzealne, prezentujące m.in. niemieckie wynalazki militarne. Warto wspiąć się na metalową wieżę widokową, aby podziwiać mazurskie widoki w pełnej krasie.

W latach 2016-2017 na terenie kompleksu w Mamerkach prowadzono poszukiwania Bursztynowej Komnaty, niestety bez powodzenia.

Giżycko – Twierdza Boyen

Stolica Krainy Wielkich Jezior Mazurskich to nie tylko mekka żeglarzy i motorowodniaków, ale też miejsce, w którym miłośnicy dawnych fortyfikacji mogą obejrzeć wiele atrakcyjne obiektów. Są wśród nich elementy zamku krzyżackiego z 1340 r. i imponujących rozmiarów Twierdza Boyen.

Twierdza powstała w latach 1843-1855 na tzw. Wyspie Giżyckiej jako ważny obiekt strategiczny Prus Wschodnich. Zajmuje powierzchnię 120 ha, a otacza ją liczący ponad 2 km kamienno-ceglany mur Carnota z czterema bramami i sucha fosa. Obecnie główne wejście wiedzie przez Bramę Giżycką. Szczególną uwagę przykuwają bastiony, które pozwalały doskonale bronić się przed atakiem.

Twierdza Boyen należy do najlepiej zachowanych obiektów obronnych z XIX wieku w obecnych granicach Polski. Mimo iż zakończenie budowy twierdzy przyjmuje się umownie na rok 1855, prace nad jej rozbudową i modernizacją trwały jeszcze długi czas. W efekcie stała się ona kluczowym elementem linii umocnień, nazywanej Pozycją Jezior Mazurskich.

Kruklanki

Wzdłuż rzeki Sapiny, między jeziorami Gołdapiwo a Kruklin zachowały się pozostałości umocnień z okresu II wojny światowej, wchodzące w skład Giżyckiego Rejonu Umocnionego. To kilkadziesiąt obiektów, w tym schrony ze stanowiskami karabinów maszynowych, schrony piechoty, łączności i dowodzenia. Uwagę zwracają jednoosobowe schrony nazywane przez żołnierzy „garnkami Kocha”.

Większość obiektów została wysadzona przez niemieckich i radzieckich saperów, jednak część się zachowała. Można je obejrzeć, wędrując ścieżką spacerową „Odkryj z nami tajemnice Kruklanek”. Duże wrażenie robią również pozostałości wysadzonego w 1945 r. wiaduktu kolejowego nad głęboką doliną Sapiny w pobliżu miejscowości Grądy Kruklaneckie.

Gołdap – kwatera Luftwaffe

Nad jeziorem Gołdap, w Lesie Kumiecie, w sąsiedztwie obecnego sanatorium, w czasach II wojny zlokalizowano kwaterę główną Luftwaffe o kryptonimie Robinson. Stacjonował tam specjalny pociąg Hermanna Göringa, którym dowódca niemieckich sił lotniczych przemieszczał się m.in. do swojej posiadłości w Romintach. Obecnie w pobliżu ośrodka sanatoryjnego zachowały się schrony ukryte między drzewami i pozostałości ośrodka badawczego.

Stańczyki

Stańczyki znane są z potężnych wiaduktów kolejowych, przerzuconych nad doliną niewielkiej rzeki Błędzianki, nazywanych akweduktami Puszczy Rominckiej. Historia ich powstania sięga 1912 r. Stanowiły one element linii kolejowej łączącej Gołdap i Żytkiejmy. Pięcioprzęsłowe budowle mają wysokość 36,5 m i długość 180 m, a ich architektura zachwyca proporcjami i lekkością.

W pobliżu wiaduktów warto zobaczyć aleję jarząbów szwedzkich i kilka schronów wchodzących w skład umocnień Mazurskiej Pozycji Granicznej. W odległości 3 km od Stańczyków, w osadzie Prawy Las, trafimy na dobrze zachowany schron typu 105c ze stalowymi osłonami strzelnic i kopułą obserwacyjną.

Reszel

W tym warmińskim miasteczku, należącym do sieci Cittaslow, wielkie wrażenie robi warownia wzniesiona nad rzeką Sajną. Zamek, będący niegdyś siedzibą biskupów warmińskich, obecnie mieści galerię sztuki, która jest oddziałem Muzeum Warmii i Mazur, a także pokoje gościnne i restaurację.

Kętrzyn

Kierując się do kwatery „Wilczy Szaniec” w Gierłoży, warto zatrzymać się w Kętrzynie. Mniej więcej w tym samym czasie, gdy osadzie noszącej pierwotnie nazwę Rastenburg nadano prawa miejskie, zaczęto budowę zamku, którą ukończono przed 1374 r. Ceglana twierdza, podobnie jak znaczna część staromiejskiej zabudowy, zostały spalone przez wojska radzieckie w 1945 r.

Dzięki czasochłonnej rekonstrukcji zamek odzyskał dawną świetność i stał się siedzibą Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego i Miejskiej Biblioteki Publicznej.